Çoğu DEHB’li 6-12 yaşları arasında tanı alır. İlkokul döneminde çocukta okul kurallarına uymakta zorlanma, akademik başarısızlık, akranlarla ilişkilerde zorluk yaşama, akranlarını rahatsız eden davranışlar sergileme, dışlanma, öz denetimde eksiklik, hareketlerine ket vurmakta zorlanma ve davranış problemleri ile kendini gösterebilir.
Hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ergenlikle birlikte azalırken bu dönemde huzursuzluk daha yoğun olarak görülmeye başlar.
Dikkat Eksikliği Belirtileri:
Çocuk,
● Görev ya da etkinlik üzerindeyken dikkati çabuk dağılır.
● Görevlerini veya etkinliklerini organize etmekte güçlük yaşar.
● Yapmakta olduğu işten kolayca kopar.
● Günlük görev veya etkinlikleri ile ilgili sıklıkla unutkanlık yaşar.
● Görevleri için gerekli olan eşyaları sıklıkla kaybeder.
● İlgisini çekmeyen görevleri yapmak istemez veya erteler.
● Ayrıntılara özen göstermez ya da gözden kaçırır.
● Yönerge ve kurallara uymakta zorluk yaşar.
● Görev ve sorumluluklarını tamamlamakta zorlanır.
● Konuşulanları odağını vererek dinlemekte zorlanır ve önemli kısımları kaçırır ya da hiç dinlemiyormuş gibi gözükür.
● Çalışma şekli ve süresi düzensiz seyreder.
● Dikkatsizlik sebepli hataları tekrarlar.
● Dış etkenlerden dolayı dikkati kolayca dağılır.
● Günlük işlerde unutkandır.
Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri:
Çocuk,
● Yerinde duramaz. Kıpırdanır, kollarını ve bacaklarını sallar, ayaklarını yere vurur vb.
● Her zaman bir işle/aktiviteyle meşguldür, hareket halindedir.
● Çevresindeki cisim ve eşyalarla oynar.
● Sınıf gibi oturması beklenen yerlerde oturduğu yerden kalkar ya da orayı terk eder.
● Aşırı konuşur, başkalarının sözünü keser, etkinliklere sessizce katılamaz.
● Uygunsuz ortamlarda koşmak, zıplamak ister ya da dururken huzursuz hisseder.
● Sıra beklemekte zorluk yaşar.
● Sorulara dağınık cevaplar verir ya da sonunu beklemeden cevaplar.
● Konuşurken sıklıkla konu değiştirir.
● Başkalarının etkinliklerine izinsiz katılabilir, başkalarının eşyalarını izinsiz kullanabilir ve başkalarının işini izinsiz devralabilir.
Başa Çıkabilmek İçin Yapılabilecekler:
Dikkat Eksikliği İçin Öneriler:
● Çocuğun çalışma alanındaki dikkat dağıtıcı unsurları ve dış etkenleri (gürültü gibi) ortadan kaldırmak.
● Görevleri parçalar haline bölerek zaman içinde yapmaya yönlendirmek.
● Çocukla işbirliği içinde, ona uygun ve net yönerge ve kurallar oluşturup çocuğun bunları takibini teşvik etmek.
● Çocukla işbirliği içinde rutinler oluşturmak ve bu rutinlere uymasına teşvik etmek.
Hiperaktivite/Dürtüsellik İçin Öneriler:
● Çocuğu enerjisini atabileceği uygun etkinliklere yönlendirmek.
● Çocuğu hareket etmesini serbest kılan etkinliklerde ve işlerde görevlendirmek.
● Çocuğun enerjisini atabileceği aktivite ve oyunlara ağırlık vermek (dış mekan aktiviteleri gibi).
● Çocuğu, kendisine uygun, enerjisini atabileceği ve hareket halinde olabileceği sporlara yönlendirmek.
● Çocuğu dürtüselliğini bastırmaya teşvik etmek (sırada beklemeye, uygun yerlerde oturmaya teşvik etmek gibi).
● Çocuk dürtüsel davranmak istediğinde bu istediği davranışı not almasını/çizmesini sağlayarak daha uygun bir zamanda gerçekleştirmesi için yönlendirmek.
● Dürtüsel davranış sonrası ceza yerine, dürtüsellik engellendiğinde ödül kullanmaya dikkat edilmek. Bu ödüller iyi bir davranış sonrası ya da dürtüselliğe ket vurma sonrası çocuğu övme şeklinde olmalıdır.
Yazan:
Psikolog İrem Engin
Kaynakça:
- Amerikan Psikiyatri Birliği (APA). (2014). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı. (E. Köroğlu, Çev.). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
- Bee, H., & Boyd, D. (2009). Çocuk Gelişim Psikolojisi. İstanbul: Kaktüs Yayınları.
- Consensus Statement on ADHD. (2002). European Child & Adolescent Psychiatry 11, 96–98
